Garai horretan tomatea toxikoa zela pentsatzen zen, eta etxea dekoratzeko soilik erabiltzen zen. Pentsa: kolore, tamaina eta forma pila zituenez, loreak bezalaxe erabiltzen zen (patatekin ere berdina gertatu zen). Ondoren, kontserbatutako tomate saltsa egiten hasi ziren; baina gordinik jate, orain dela ez urte asko hasi gara. Hasiera batean, gainera, sagarrak jaten diren bezala jaten ziren gordinik; ez entsaladan zatituta.

10 mila aldaera baino gehiago daude munduan erregistratuta. Euskal Herrian ere, baratzeko erregina da tomatea. Hemen, gehientxuenak, barietate lokalak dira: horrela izenpetu ahal izateko nekazariak hazia urtez urte gorde eta erein behar du, gutxienez, 20 urtez. Baina toki askotan, tomate ‘komertzialak’ topatzen ditugu.

Eta hortik datoz, mitoak:

‘Tomateak ez du zaporerik’ 

Aldaeretan gurutzaketak egiten dira askotan, barietatea hobetzeko helburuz. Baina askotan zaporearen gene hori galdu egiten da, kolorea, forma eta tamaina lortzen diren arren. Ikerketa dezente daude honen inguruan. Euskal Herriko Neiker erakundea ere horretan ari da, baina argi diote, tomate ‘hoberena’ ez dela izango aproposena lurraldeko toki guztietan landatzeko, klima dezente aldatzen baita. Zaporetsuena beti izango da inguruko ekoizleena: itsusiagoa izan arren, hori izango da naturalena.

‘Kanpotik ekartzen da’ 

Tomatea askotan kanpotik ekartzen da, eta ez da arraroa. Klima hobea dute tomatearen ekoizpenerako ( hezetasuna tomatearen etsaia baita), eta urte osoan jan ahal izango da. Baina kontuan hartu: hemengo tomatea, udako tomatea da; eta sasoikoa jatea da garrantzitsuena. Bertan negutegiko tomatea topatuko dugu gehienetan; baina eguraldiak baimentzen duenean, zoragarria da baratzekoa ere.

Barietateei dagokionez batetik aldaera komertzialak ikusiko ditugu, eskaera handi bati erantzuna emateko ekoizten direnak (azal potologoa dute, gorri-gorriak dira). Bertakoak berriz oso haragitsuak, gozoak, eta hazi gutxikoak dira. Azal finekoak direlako ezagutuko dituzu. Azal fin honek ezinezkoa egiten du hauek garraiatzea, izorratu egingo lirateke eta (horregatik topatuko ditugu bertan soilik). 

‘Garestia da’

Ez da garestia; justua da. Zaporeak hala demandatuta, denbora eta lan handia eskatzen ditu tomateak. Aipatu modura Euskal Herriko klima ez da egokiena tomatearentzat, eta urte guztiak ez dira onak izango. Uzta ona izateko eguzkia eta beroa behar ditu tomateak. Gure baratzetan lan handia egiten da hau ona ateratzeko. Hostoak kendu behar izaten dira argia ondo sartzeko; enbor batzuk kentzen dizkiogu landarearen indarra optimizatzeko; sustraiak ondo lurperatuta egoteaz arduratu behar dugu; gaitzak zaindu behar ditugu… eta bat-batean eguraldiak laguntzen ez badu, akabo. Horregatik, gehiago baloratu beharko genuke tomatea izateko egiten den lana.

Baina noski, merezi du: Gure inguruan gorritu eta heldutako etxeko tomatea jatea bezelakorik ez dago. 

Trikimailu txiki bat: saiatu tomatea zuztarrarekin mantentzen. Tomateak oraindik ‘zintzilik dagoela’ pentsatuko du eta zaporea gordeko du; bestela hortik joango da. Ahal bada, erosi landarean gorritutako tomatea. Beti izango da hobea, hozkailuan gorritzea baino.